Norwegia, Islandia oraz Liechtenstein ustanowiły Norweski Mechanizm Finansowy (NMF) oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) w związku z rozszerzeniem Unii Europejskiej (UE) o 10 kolejnych członków, co miało miejsce w 2004 r.
Środki finansowe w wysokości 1,239 miliarda euro w postaci Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Mechanizmu Finansowego EOG zostały wygospodarowane przez państwa – darczyńców na wzmacnianie spójności gospodarczo-społecznej na obszarze EOG w latach 2004–2009. W zamian darczyńcy korzystają z dostępu do wspólnego rynku Unii Europejskiej, mimo, że nie są jej członkami.
Polska jest największym beneficjentem bezzwrotnej pomocy finansowej z krajów EOG – otrzymała niemal 48% środków dostępnych w ramach Mechanizmów Finansowych na lata 2004–2009 otrzymała kwotę 533,51 mln euro. W Polsce wykorzystanie wsparcia pochodzącego z Mechanizmów Finansowych jest komplementarne w stosunku do działań realizowanych z Funduszu Spójności Unii Europejskiej oraz funduszy strukturalnych. Ze względu na zakres i rodzaj grantów z „funduszy norweskich”, pomoc ta jest ważnym instrumentem wspomagającym rozwój państwa, szczególnie w wymiarze regionalnym i lokalnym.
Oba Mechanizmy objęto jednolitymi procedurami i zasadami, a także podlegają jednemu systemowi wdrażania i zarządzania określonemu przez darczyńców. Decyzje w sprawie dofinansowania przedsięwzięć (projektów i programów) podejmowane są – w przypadku NMF – przez Norweskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych, a w przypadku MF EOG – przez Komitet Mechanizmu Finansowego.
Środki finansowe w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Mechanizmu Finansowego EOG zostały przyznane nowym członkom Unii Europejskiej na realizację przedsięwzięć w ramach wybranych obszarów priorytetowych. W Polsce środki finansowe w ramach Mechanizmu Finansowego EOG wspierają realizację przedsięwzięć w sześciu obszarach priorytetowych. Natomiast środki finansowe w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego wspierają działania podejmowane we wszystkich sześciu priorytetach Mechanizmu Finansowego EOG, a także na zasadach pierwszeństwa, w dodatkowych czterech obszarach priorytetowych. Priorytety Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego ilustruje tabela nr 1.
Tabela nr 1. Obszary priorytetów NMF i MF EOG.
|
NORWESKI MECHANIZM FINANSOWY I MECHANIZM FINANSOWY EUROPEJSKIEGO OBSZARU GOSPODARCZEGO |
Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii |
|
Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami |
|
|
Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast |
|
|
Rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń, wzmacnianie w samorządzie i jego instytucjach potencjału z zakresu administracji lub służby publicznej, a także wzmacnianie wspierających go procesów demokratycznych |
|
|
Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem |
|
|
Badania naukowe |
|
|
NORWESKI MECHANIZM FINANSOWY |
Wdrażanie przepisów z Schengen, wspieranie Narodowych Planów Działania z Schengen, jak również wzmacnianie sądownictwa |
|
Ochrona środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zdolności administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich przepisów istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych |
|
|
Polityka regionalna i działania transgraniczne |
|
|
Pomoc techniczna przy wdrażaniu acquis communautaire |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Polityka regionalna i działania transgraniczne, Warszawa 2010, s. 7.
Beneficjentami pomocy finansowej w ramach Mechanizmów są organizacje pozarządowe oraz wszystkie instytucje sektora publicznego i prywatnego. O dofinansowanie mogły ubiegać się podmioty stworzone w sposób prawny w Polsce i działające w interesie publicznym, a w szczególności: jednostki administracji rządowej i centralnej, jednostki samorządu terytorialnego, jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe, placówki PAN, jednostki sektora prywatnego, jednostki służby zdrowia, kościoły i związki wyznaniowe organizacje pozarządowe, w tym przedsiębiorstwa z udziałem środków publicznych.
Przedsiębiorcy mogli się ubiegać o wsparcie projektów w wysokości 60% kosztów kwalifikowanych, 85% kosztów kwalifikowanych w przypadku projektów współfinansowanych z budżetu jednostek samorządu terytorialnego lub budżetu państwa oraz 90% kosztów kwalifikowanych dla organizacji pozarządowych.
Pomoc z Mechanizmów Finansowych jest ważnym instrumentem wzmacniającym stosunki dwustronne Polski z Islandią, Liechtensteinem i Norwegią. W trakcie realizacji projektów dofinansowanych z „funduszy norweskich” sukcesywnie wzrastała bowiem liczba projektów realizowanych w partnerstwie polskich wnioskodawców z podmiotami z państw-darczyńców.
Celem Priorytetu 2.9 - Polityka regionalna i działania transgraniczne jest tworzenie i wdrażanie programów współpracy transgranicznej, które mają na celu poprawę działania administracji samorządowej, a także pobudzanie inicjatyw społecznych służących rozwojowi regionalnemu, transferowi wiedzy z regionów lepiej do słabiej rozwiniętych, promowaniu rozwoju lokalnego i regionalnego w Polsce, zapewnieniu rozwoju systemu wymiany informacji i komunikowania się. Narzędziami do osiągnięcia tych celów są: organizacja seminariów, spotkań, warsztatów, cykli szkoleniowo-edukacyjnych, kampanii promocyjnych, targów wiedzy, przygotowywanie materiałów informacyjnych, broszur folderów a także akcji promocyjnych o tematyce rozwoju regionalnego. W jego ramach realizowane jest 25 projektów i 4 programy o łącznej wartości przekraczającej 19 milionów euro.
W ramach realizacji priorytetu Polityka regionalna i działania transgraniczne odbyły się 3 nabory wniosków o dofinansowanie: I nabór w roku 2006 (obecnie realizowane są 2 projekty, jeden został zakończony), II nabór w roku 2007 (trwa realizacja 11 projektów) oraz ostatni III nabór w roku 2008 (realizowanych jest 16 projektów). Początkowo realizacja merytoryczna wszystkich projektów miała zakończyć się wraz z końcem kwietnia 2011, jednak ze względu na zgodę Instytucji Zarządzającej cztery projekty zostały wydłużone. Po zakończeniu realizacji merytorycznej kilka miesięcy trwać będzie jeszcze rozlicznie finansowe projektów.
Beneficjentami projektów oraz programów priorytetu Polityka regionalna i działania transgraniczne są jednostki samorządu terytorialnego, a także jednostki im podległe, związki, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, szkoły wyższe, jednostki administracji centralnej, organizacje pozarządowe jednostki badawczo-rozwojowe[1].
28 lipca 2010 r. podpisane zostało porozumienie między państwami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu: Norwegią Islandią i Liechtensteinem oraz Unią Europejską w celu uruchomienia kolejnej perspektywy finansowej Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Z kwoty 1,788 mld euro, która ma być przeznaczona na zmniejszanie różnic społecznych i ekonomicznych w ramach EOG, pomiędzy latami 2009-2014 do Polski ma trafić 578 mln euro[2]. Aktualnie trwa ustalanie programów operacyjnych oraz obszarów priorytetowych.